Farmakodinami

Farmakodinami

İlaçların Etkileri

İlaç molekülleri vücuda girerek endojen bir takım moleküllerle etkileşip onların tepki oluşturmasına yol açarak istenilen (Terapötik) ve istenmeyen etkiler(Toksik) oluşturmaktadır.

1-Terapötik etki

2-Toksik etki

Terapötik etki

Etkinin ortaya çıkması için geçen zaman genellikle veriliş yoluyla ilişkilidir.

İlacın ya da aktif bir metabolitinin organizmada yeterli konsantrasyonda bulunduğu sürece etkileri devam eder.

Bazı seyrek olgularda ilaç hangi yolla verilirse verilsin terapötik etkinin ortaya çıkmasında gecikme olabilmektedir (TAD gibi).

Plasebo etki

Renk, şekil ve koku gibi özellikleri bakımından aktif ilaca benzeyen fakat aktif madde içermeyen ve farmakolojik etkisi bulunmayan ilaç şeklidir.

Saf plasebo(şeker, un)

Saf olamayan plasebo (vitamin )

Plaseboyu nerelerde uygularız:

1-hasta üzerine psikolojik faktörlerin etkisinin ölçülmesi

2-çift kör çalışmalarda hasta yada hekimin körlüğünü sağlamak için

3- hastalığın seyrinde görülen spontan değişmelerin saptanması

4-hastalara yapılan ölçümlerin duyarlılığın kontrolü

Plasebo her zaman farmasötik preparat şeklinde olmaz (yalancı kateter takılması,aygıt bağlantısı yapılması)

Hastanın hekimine duyduğu güvenin plasebo etki üzerinde önemli rolü vardır.

Advers etkiler

Bir ilaç çok sayıda etki oluşturabilir, bunlardan bir kısmı tedaviye yöneliktir, diğerleri ise tedavide yan(advers) etkilerdir.

Paul Ehrlich “ilaç molekülü vücuda giren sihirli bir mermidir, hedefi olan hastalıklı bölgeyi bulur ve imha eder.”

“ilaç iki tarafı keskin bir bıçak gibidir.”

YARAR / ZARAR ORANI

İlaçların etkisini değiştiren faktörler

1- ağırlık

İlaçları dozu çoğunlukla vücut ağırlığına göre ayarlanır.

2-yaş

İlaç dozu hesaplanmasında yaş önemlidir.

0-4 hafta             yenidoğan dozu

5 hafta-1yaş       bebek dozu

1-15 yaş             çocuk dozu

15-70 yaş           erişkin dozu

70 yaş üstü         yaşlı doz

İlaçların etkisini değiştiren faktörler

3-böbrek yetmezliği

Böbrekler bir çok ilacın atıldığı başlıca eliminasyon organlarıdır.

4-Karaciğer yetmezliği

Karaciğer ilaçların metabolizmasında ve eliminasyon

unda (safra yoluyla) önemli olan bir organdır.

5-cinsiyet

Bazı ilaçların etkisi kadınlarla erkekler arsında farklılıklar gösterebilmektedir. (fenitoin kadınlarda daha hızlı metabolize edilir, alkol ve SSS depresanlar kadınlara daha duyarlıdır)

6-veriliş yolu ve zamanı

İlaçların uygulanış yerine göre emilim hızları ve kana geçen miktarları(biyoyararlanım) değişmektedir.

7-hamilelik

Fizyolojik geçici bir durum olan hamilelikte bazı ilaçların farmakokinetiği değişmektedir.

8-tolerans

Bazı ilaçların belirli bir süre kullanımı sonucu hastalarda tolerans oluşabilmektedir.

9-bağımlılık

Psikotrop ve narkotik ilaçlara önceden bağımlı olan hastaya uygulanan doz ve elde edilen etki bağımlı olmayan hastalardan oldukça farklı olabilmektedir.

10- besinler

Özellikle ağızdan alınan ilaçların GİS emilmeleri birlikte alınan besinlerin etkisiyle değişebilmektedir(tetrasiklin-süt)

11-genetik

Bazı kişilerde genetik olarak ilaçların eliminasyon ve etki şekillerinde farklılık olabilmektedir.

12-başka ilaçların vücutta bulunması

Daha önceden vücuda alınmış bir ilacın bulunması, diğer ilacın etkisini değiştirebilir

13-laboratuar test sonuçlarına ilaçların etkisi

İlaç alan hastalarda laboratuar  analizleri yanıltıcı sonuçlar verebilir. (Krc fonk testleri, hematolojik ve bakteriyolojik testler)

İlaçların etki mekanizmaları

1-reseptörler üzerine olan etki

2-enzim üzerine etki

3-transit sistemleri üzerine etki

4-fiziko-kimyasal etki

5-makromoleküllerin(DNA,RNA ve proteinler) sentezi üzerine etki

İlaçların etki mekanizmaları

1-reseptörler üzerine olan etki

Çok sayıda ilaç hedef hücrelerin membranlarında yerleşmiş olan protein yapısındaki reseptör adı verilen özel odaklara bağlanarak etki oluştururlar. Reseptör ilaç birleşmesi hedef hücre içinde bir takım reaksiyonların başlamasına neden olur ve ilaç etkisi ortaya çıkar.

İntraselüler reseptörler 2 ye ayrılır

A-çekirdek reseptörler (Tiroid hormon reseptörleri)

B-Membran reseptörler (G proteine kenetli resp, iyon kanalları resp,,enzimatik resp gibi)

2-enzim üzerine etki

Bazı ilaçlar organizmada fizyolojik fonksiyonların oluşmasında rol oynayan bazı enzimler üzerine etkiyerek farmakolojik etkilerini gösterirler

aspirin-COX inhibe eder,

MAOİ- monoaminoksidaz enzimini inhibe eder

Antikolinesteraz ilaçlar-kolinesteraz enzimini inhibe eder

3-transit sistemleri üzerine etki

Hücrelerin yaşaması için gerekli olan bir çok temel iyonun transportunu değiştirerek etkileyen ilaçlar vardır.

Digitaller-Na,K-ATPaz enzimini inhibe ederler

Kalsiyum kanal blokörleri-Ca iyonu

4-fiziko-kimyasal etki

Bazı ilaçlar vücutta kimyasal reak oluşturarak farma

kolojik etkiler oluşturur.

Hiperasidide-Al ve Mg tuzları

kurşun,bakır zeh- dimerkaprol,EDTA

5-makromoleküllerin(DNA,RNA ve proteinler) sentezi üzerine etki

Özellikle antimikrobik ve antikanser ilaçlar vücuttaki bakteri, parazit ya da malign dokuların makro  moleküller ine spesifik bir şekilde  etkiyerek öldürürler.

İlaç etkileşimleri

Organizmada ilaç ya da endojen moleküller arasındaki etkileşimleri farmakodinamik ve farmakokinetik etkileşimler olarak iki gruba ayırmak olasıdır

Organizma dışında da ilaçlar arasında fiziko-şimik geçimsizlik ya da farmasötik etkileşim adı verilen etkileşim oluşabilmektedir (aynı enjektör içinde gentamisin,penisilin,sefalosporin veya serum içinde)

Organizmada etkileşim ya aynı yönde ya da zıt yönde olmaktadır

1-aynı yönde etkileşimler

Klinikte genellikle bazı durumlarda birden fazla ilaçların beraber kullanılması gerekmektedir.

A-aditif etki; farklı iki ilacın bir arada verilmesiyle ortaya çıkan etkinin, bu ilaçların her birinin tek başlarına oluşturdukları etki gücünün aritmetik toplamına eşdeğer olması durumudur. (parasetamol-aspirin)

B-sinerjizma ve potansiyalizasyon; en az iki ilacın benzer mekanizmayla tek başlarına oluşturdukları farmakolojik etkiden daha fazla bir etki oluşturmalarına sinerjizma

Ve bu ilaçların tek başlarına oluşturdukları etkilerin cebirsel toplamından çok daha fazlasını oluşturmalarına da potansiyalizasyon adı verilir.

Penisilin-streptomisin---------potansiyalizasyon

Siklofosfamid-vinkristin-------potansiyalizasyon

C-Farmakolojik aldırmazlık; çoğu durumlarda da ilaçların birlikte kullanılması, etkilerinde nitelik ve nicelik yönünden bir değişikliğe yol açmaz, bu duruma aldırmazlık adı verilir.

2-zıt yönde etkileşimler

İki ilaç birarada verildiğinde birbirlerinin etkisini azaltmalarına ya da yok etmelerine antagonizma adı verilir. Antagonizma ya bir ilacın etkisinin diğer bir ilaç tarafından azaltılması(kısmi antagonizma) ya da tamamen ortadan kalkması (total antagonizma) şeklinde olmaktadır. 3 tip antagonizma vardır;

A-kimyasal antagonizma

İki ilacın aralarında kimyasal reaksiyona girerek birinin diğerini etkisiz hale getirmesidir(Metal zeh-Antidot)

B-fizyolojik antagonizma

Ayrı resp üzerine ya da mekanizmayla etki yaptıkları halde bir ilacın diğer bir ilacın etkisini azaltması ya da ortadan kaldırmasıdır(rifamisin-oral kontraseptiflerin etkisini azaltması, NA etkisini-papaverin azaltır)

C-farmakolojik antagonizma

Aktif olmayan bir ilacın(antagonist) resp işgal ederek aktif olan başka bir ilacın(agonist) aynı resp uyararak etki oluşturmasını engellemesidir.

Antagonist ve agonist ilaç arasında aynı resp için yarışma söz konusudur bunun için bu antagonizmaya kompetitif antagonizma adı verilir.

Antihistaminik ilaçlar-histamin-H1,H2 resp

İlaçların etkisini belirleyen faktörler

İlaç molekülü ve reseptör kenetlenmesiyle şekillenen farmakolojik etki değişik faktörlere bağlı olarak meydana gelir.

1-ilaç konsantrasyonu

2-reseptör sayısı

3-ilaç-reseptör bağının gücü

İlaç molekülünün kendisine duyarlı reseptörüne olan afinitesi (ilgi), ilacın etki gücünü ortaya koyan önemli bir faktördür

4-reseptöre selektivite

İlaç molekülünün belirli bir reseptör tipine karşı özel ilgi (selektivite) göstermesi ilacın aktivitesini belirleyen önemli bir parametredir.

5-ilacın intrensek aktivitesi

Bir ilacın intrensek aktivitesi, yani reseptörün uyarılma gücün ilacın maksimal etki gücünü ortaya çıkmasında önemli bir faktördür. Tam agonist molekül için intrensek aktivite değeri 1 dir, parsiyel agonistler için bu değer 0-1 arasında değişir. Antagonistler için intrensek aktivite değeri 0 dır.

Tolerans

Bir ilacın belirli bir süre kullanıldıktan sonra, etki gücünün giderek azalmasına veya bireylerin doğuştan bir ilaca karşı duyarsız olmasına denir.

Taşiflaksi

Toleransın çabuk ortaya çıkması durumudur. Dakikalar içinde ortaya çıkar. (Efedrin,tiramin,vazopressin)

Bağımlılık

Bağımlılık potansiyeli olan ilaçlar(opioid,psikotrop ilaçlar, vb) veya maddelerin sürekli ya da aralıklarla alınmasıyla bireylerde o ilaca karşı önüne geçilemeyen fiziksel veya psişik bir istek oluşması durumudur. İlaç kesildiğinde yoksunluk belirtileri görülür. Halk arasında alışkanlık olarak bilinir. Gelişiminde başlıca 3 faktör rol oynar

a- ilacın özelliği, miktarı,alınış sıklığı ve veriliş yolu

b-kişisel yatkınlık ve kalıtım

c-sosyo-kültürel ortam

Başlıca bağımlılık yapıcı maddeler;

Alkol,amfetamin,barbitüratlar,esrar,kokain,LSD,opiyatlar,bazı uçucu sıvılar

İlaç alerjisi

Vücuda giren ilacın immunolojik reak sonucu kişide alışılmışın dışında etkiler meydana getirmesi olayıdır. Dozla ilgisi yoktur. Kişisel duyarlık ve ilacın yapısındaki alerjenlerin rolü vardır. (penisilin)