ANTİSEPTİKLER VE DEZENFEKTANLAR

ANTİSEPTİKLER VE DEZENFEKTANLAR

Özel kullanılış yerlerine sahip ve selektiflikleri genellikle en düşük olan antimikrobik ilaçlardır.

Antimikrobik spektrumları geniştir.

Toksisitelerinin fazlalığı nedeniyle sistemik olarak uygulanmazlar.

Antiseptikler ve dezenfektanlar arasındaki ana fark uygulama yerleridir.

Antiseptikler canlılar üzerine dıştan uygulanmak suretiyle kullanılan antimikrobik ilaçlardır (Cilde ve dışarı açılan boşlukların mukozasına)

Dezenfektanlar ise cansız cisimler(cerrahi malzemeler,hastane çevresi, vb) veya vücuttan atılan boşaltılar ve salgılar(feceş,balgam,idrar gibi) üzerine uygulanmak suretiyle kullanılan antimikrobik ilaçlardır.

Dezenfektanlar+ Antiseptiklere=JERMİSİD adı da verilir.

Bu ilaçların kullanılma amacı ortamdaki bulunan m.o. ların yok edilmesi veya ileri derecede azaltılmasıdır.

Dezenfektanların bir kısmı antiseptik olarak da kullanılabilir.

Antiseptiklerin kullanılma yerleri

1- Cilt inf. tedavisinde

2- Yara,sıyrık gibi yerlerde inf. önlenmesi ve inf. gelişmiş ise bunun önlenmesi

3- Cerrahi girişim yapılan alanda m.o.  temizlenmesi

4- Vücut dışına açılan mukozalı boşluklarda gelişen inf ların profilaksi ve tedavisi

5- Cerrahi girişimden önce cerrahın ve yardımcılarının ellerinin temizlenmesi

Antiseptik ve dezenfektanların etki mekanizmaları

     1- m.o. proteinlerinin yapısını denatüre etmesi ve\veya DNA bazlarının bozulması(Fenoller,iyod,alkoller,aldehidler ve metal bileşikleri)

     2- m.o. sitoplazma membranının permiabilitesini bozarak (katyonik deterjanlar)

     3- m.o. yapısal ve fonksiyonel moleküllerini oksitleyerek onların kimyasal yapısını bozarlar (oksitleyici maddeler)

    Jermisid etkinliğinin değerlendirilmesi:

Fenol katsayısı ile değerlendirilir.Bu katsayı bir sıvı ortamda bir bakteri popülasyonunu (Salmonella typhi) belirli bir miktarda fenol ilave ederek öldürmesi veya bunların %99 oranında azaltması için geçen süredir.

Fenol konsantrasyonunun ilaç konsantrasyonuna oranı o ilacın fenol katsayısını verir. Bu sayı ne kadar yüksekse  ilacın antiseptik etkinliği o kadar fazladır.

Bu değerin daha sağlıklı olması için birden fazla bakteri için yapılmalıdır.

Jermisidlerin kimyasal yapılarına göre sınıflandırılması

1- Halojenler(iyod,iyodofor,klor,hipoklorik asid,klorofor)

2- Alkoller

3- Aldehidler(formaldehid, glutaraldehid)

4- Heksaklorofen ve diğer fenolik bileşikler

5- Oksidleyici maddeler(hidrojen peroksid, potasyum

    permanganat,benzoyl peroksid,perasetik asid)

6- Katyonik deterjanlar(benzalkonyum klorür, klorheksidin, aleksidin)

7- Metal bileşikleri(civa,gümüş,çinko tuzları)

8- Diğer antiseptikler

Halojenler

Bu grubda İyod en sık kullanılan antiseptik ilaçtır.Viruslar dahil bütün m.o. türlerini öldürür.Cilt üzerine %5 i aşmayan konsantrasyonları toksik etki oluşturmaz ancak mukozalarda kostik etki yapabilir.

İyod tentürü ve lugol solüsyonu şeklinde su dezenfeksiyonunda kullanılmaktadır.

Suisid amaçlı alınan iyod(tentürdiyot) 30 ml veya yukarısında alımı ölüm ile sonuçlanır. Antidot olarak nişastalı su ve 10-20 g sodyum tiyosülfat verilir.

Halojenler-2

İyodun suda çözünen büyük moleküllü maddeler veya katyonik deterjanlara reversibl olarak bağlanması suretiyle oluşturulan bileşiklere iyodofor adı verilir. En sık kullanılanı povidon-iyod dur.

%10 luk solüsyon şeklinde ellerin,yaranın ve cilt antiseptiğinde kullanıldığı gibi üriner kateterlerin ve dializ araçlarının dezenfeksiyonunda da kullanılır. 

Klor ve hipoklorik asid(HClO) bir çok m.o. türlerinin üzerinde öldürücü etki yapar,klorun gaz halinde olması bazı sakıncalar yaratacağından  daha çok suların dezenfeksiyonunda kullanılır.

Halojenler-3

Hipoklorik asid tıbbi amaçlı dezenfektan olarak sodyum hipoklorit olarak kullanılır. Kireç kaymağı(klorlanmış kireç) içerisinde kalsiyum hipoklorit bulunur ve atıklar ve hastane eşyalarının dezenfeksiyonunda kullanılır.

Kloroforlar su dezenfeksiyonu için kullanılırlar bunlar arasında kloraminler,halazon ve oksiklorozen sıklıkla kullanılmaktadır.

Alkoller

Hem proteinleri denatüre ederler hem de stp membranının permeabilitesini bozarak etkili olurlar. En çok etil alkol ve izopropil alkol kullanılır.

Mantarlar ve bazı virüsler hariç diğer m.o. Türleri üzerindeki etkileri önemsiz derecededir, bakteri sporlarını etkilemezler.

Etil alkol ve izopropil alkolun %70 lik solüsyonları kullanılır.

Aldehidler

Proteinlerin ve DNA bazlarını etkilemek suretiyle etkilerini gösterirler. Doku üzerine toksik etkileri nedeniyle antiseptik olarak pek tercih edilmezler.

Alkoller gibi aldehidler de histolojide doku tespitleri için kullanılır.

Formaldehit, geniş spektrumlu ve güçlü öldürücü etkisi olan fakat etkisi yavaş gelişen bir jermisiddir.%2-8 lik solüsyonu cerrahi malzeme dezenfeksiyonu için kullanılır. %2 lik solusyonu hidatik kist içine uygulanmaktadır.

Formaldehitin %34-38 lık solüsyonu piyasada formol olarak satılmaktadır.

Glutaraldehidin dezenfektan olarak %2 lik solüsyonu kullanılır ve kokusu formaldehidinki gibi rahatsız edici değildir.

Heksaklorofen ve diğer Fenolik bileşikler

Bunlar fenol, fenol türevleri(heksaklorofen) ve fenolik bileşikler içeren katranlar olup zayıp ve orta derecede jermisid etki gösterirler. Stp membranının permeabilitesini bozarak etki oluştururlar.

Heksaklorofenleri nörotoksik etkilerinin bulunmasından dolayı piyasalarda kullanımı yasaklanmıştır.

Fenol ilk bulunan antiseptiklerdendir, günümüzde kısıtlı oranda kullanılmaktadır. Dermatolojide psöriyazis ve kr atopik ekzema tedavisinde macun şeklinde kullanılır. Bunlar çam katranı ve ardıç katranıdır.

                        Oksidleyici maddeler

Proteinleri ve diğer hücre öğelerini oksidleyerek jermisid etki gösterirler. Günümüzde en çok hidrojen peroksid ve potasyum permanganat kullanılır.jermisid etkileri kısmen zayıftır doku içine de nüfuz etmesi zayıftır.

%3 lük H₂O₂ solusyonu kullanılır buna oksijenli su olarak  da ifade edilir. Cilt üzerine uygulanması yanında dilue edilerek vincent anjininde boğaz antiseptiği olarak da kullanılır.

Potasyum permanganatın %0.0001 lik solusyonları cilt lezyonlarında(ekzamada) kullanılır.Temas ettiği yüzeyi mor renge boyar.

Katyonik deterjanlar

Yüzeyde aktif maddelerdir. Bunlardan anyonik tipte olanları(sabun ve evlerdeki temizlik için kullanılan sentetik deterjanlar) ve daha ziyade ilaç ve kozmetik endüstrisinde kullanılan noniyonik deterjanlar zayıf jermisid etkilidir.

Katyonik deterjanların jermisid etkisinde spektrumu dardır. Etkileri çabuk başlar, nisbeten fiyatı ucuzdur. Etkinlikleri pH ye bağımlıdır.

Antiseptik ve dezenfektan olarak kullanılan katyonik deterjanların başlıcası; benzalkonyum klorür(zefiran), setiltrimetilamonyum bromür(setrimid), setilpiridinyum klorür ve klorheksidindir.

Benzalkonyum klorür mesane ,vajina ve diğer vücut boşluklarında kullanılır bunun yanı sıra cerrahi ve anestezi aletlerinin dezenfeksiyonunda da kullanılır.

Metal bileşikleri

Bunlar m.o. enzimlerinin ve proteinlerinin yapısını bozarak jermisid etkilidir. En çok kullanılanlardan biri cıva bileşikleridir, bunların içerisinde de organik cıva bileşiklerinden merbromin, timerosal sodyum, nitromersol, vb kullanılmaktadır.

Cilt ve mukoza üzerine %0.001-0.1 lik solusyonları kullanılır, timerosal ve merbromin tentürdiyot görünüşündedir ve zedelenmiş cilt üzerine uygulandığında yanma yapmazlar,  bu solüsyonlara ülkemizde amerikan tentürdiyotu diye adlandırılmıştır.

Metal bileşikleri-2

Gümüş nitrat %0.01-10 luk solüsyonları cilt ve mukozalar üzerine uygulanırlar. Yenidoğanda doğum kanalından göze bulaşabilen gonokokların ve diğer bakterilerin yapacağı konjonktiviti %1 lik solüsyonu kullanılarak önlenir.

%0.5 solüsyonu da yanıkların tedavisinde uygulanmaktadır. Ayrıca gümüş sulfadiazin  de yanık tedavisinde kullanılır.

Metal bileşikleri-3

Çinko sülfatın %0.1 lik solüsyonu göze, %4-5 lik solüsyonu cilt antiseptiği olarak kullanılır. Ayrıca çinko oksid pomadı %20, çinko oksid macunu %25 çinko oksid içerir ve cilt antiseptiğinde kullanılır.

Diğer antiseptikler

Antiseptik olarak kullanılan organik asidler; borik asid, salisilik asit, benzoik asit ve asetik asittir. Bunlardan en fazla kullanılanı salisilik asittir. En fazla toksik olanı borik asittir ve bebeklerde kullanılmamalıdır (putralarda %5 borik asit içerir). Kozmetik ürünlerde  %3 ü geçmemesi istenir.

Bütün bu asid bileşiklerin etkinlikleri nispeten düşük olmasından dolayı günümüzde antiseptik olarak kullanılmasına gerek yoktur.

Akridin boyaları içinde en çok kullanılanı sarı renkli rivanoldur.%0.01-0.2 lik solüsyonu ve merhem şeklinde cilt antiseptiği olarak kullanılır.

Diğer antiseptikler-2

Buhar fazı dezenfektanı olan etilen oksid ve propilen oksid gibi gaz veya buhar şeklinde uygulanan bileşiklerin güçlü dezenfektan etkisi vardır. Diğer bir gaz dezenfektanı ise ozon (O₃) dur.

Ayrıca nitrofurazon, kükürt, şelasyon yapan maddeler olan etilendiamintetraasetik asid(EDTA) ve bileşikleri(EGTA,HDTA) da dezenfektan olarak kullanılır.

Antiseptik ve dezenfektanların çeşitli m.o. türleri üzerindeki etkilerinin karşılaştırılması