Yaşadığımız tüm ortamın
Mikroorganizmalar ile dolu olduğu bilindiğine göre
Mikropsuz bir ortamda çalışmak ya da
Böyle bir ortamı sağlamak oldukça güçtür
Hastane infeksiyonunun, diş hekimliğindeki karşılığı
Çapraz infeksiyondur
Diş hekimliğinde işlemler sırasında
Diş hekimi, yardımcısı, hastası ve diş teknisyeninin
Birbirinden edindiği infeksiyonlara çapraz infeksiyon denir
Çapraz infeksiyonun kontrolü ise
Sterilizasyon ve dezenfeksiyon
ile sağlanır
Diş hekimliğinde infeksiyon kaynakları
Başlıca kaynak; hastanın ağzıdır
Uygulama sırasında hastanın
Tükürük, solunum sekresyonu ve kanı aracılığıyla birçok
mikroorganizma ile karşılaşılır
Diş hekimi ve yardımcılarında da
Hastalık yapan mo.lar bulunabilir
İnfeksiyon kaynakları
Eller, tükürük, burun salgısı, kan, pıhtı, aerosol,
sıçrayan damlacıklar
Kullanılan alet, malzeme ve cihazlardır
Diş hekimliğinde çapraz infeksiyon yolları
Temas ile bulaş
Direkt temas
Eldivensiz çıplak el ile çalışırken
Hastanın ağzındaki dişler ve yumuşak dokulara temas ile
Eldeki kesik, çizik, ve sıyrıktan ya da tırnak içlerinden
mo.lar girebilir
Diş hekiminin ellerinden hastanın ağız mukozasına da
bulaş olabilir
Dolaylı temas
Hastanın mo.ları ile kirli eller, alet veya yüzeylere
temas ile
Hapşurma, öksürme ve tedavi sırasında etrafa saçılan damlacıklar ve oluşan aerosollerin solunması
ile
Diş hekimliğinde çapraz infeksiyon yolları
Solunum yolu ile
Gözle görülemeyen aerosol parçacıkları
Büyüklüğüne göre havada bir süre asılı kalır
Bu aerosollerin solunması ile
mo.lar solunum yolundan girerler
Örneğin;İnfluenza virüsü
ve M.tuberculosis
Solunum yolundan bulaşır
Aerosoller
Genellikle çapı 1-5μm ya da daha küçük
çaplı damlacıklardır
Çapı 0.1 μm ve üzerindeki damlacıklar 6 metre uzağa
yayılabilirler
Bu damlacıklarda bulunan mo.lar
Diş hekiminin ya da yardımcısının
Deri, göz, burun delikleri, dudakları veya ağzına
çarpabilir ya da çevre yüzeyleri kirletebilir
Diş hekimliğinde çapraz infeksiyon yolları
Sindirim yolu ile bulaş
Tedavi sırasında hastanın ağzında biriken sıvıyı yutması
sonucu olabilir
İnokülasyon yolu ile bulaş
Kirli aletler ile yaralanma, iğne batması ile mo.bulaşır
Örnek; Hepatit B’nin iğne batması sonucu bulaşma için
Yeterli kan miktarı 0.1 ml olmalıdır
Diş hekimliğinde çalışmaların hatasız yapılabilmesi için
Çalışılan ortamın
Kullanılan araç ve gereçlerin
Mikroplardan arındırılması gerekir
Sterilizasyon
Bir cismin veya maddenin beraberinde bulunduğu
mikroorganizmaların
Spor şekli dahil her türlü canlı ve aktif şekillerinin
Fiziksel yöntemler veya kimyasal maddeler kullanılarak
öldürülmesi işlemidir
Dezenfeksiyon
Cansız maddeler ve yüzeyler üzerinde bulunan
mikroorganizmaların (bakteri sporu hariç)
yok edilmesi veya üremelerinin durdurulması işlemidir
Örneğin;
Mycobacterium’lar
Bazı mantarlar
Zarfsız viruslar
*Dezenfeksiyon tüm mikroorganizmaların
tüm şekillerini kapsamamakta
Dezenfeksiyon
Genellikle kimyasallarla yapılır
Vücut dışındaki uygulamalarda kullanılır
Yanlış olmakla birlikte zaman zaman
Deri, el dezenfeksiyonu
Yara dezenfeksiyonu gibi tanımlar kullanılmakta
Dekontaminasyon
Dezenfeksiyon/sterilizasyon öncesi
Bir eşyanın güvenli kullanılmasını sağlamak için
fiziksel ve/veya kimyasal yöntemler ile
organik madde ve patojenleri uzaklaştırarak, güvenli hale
getirme işlemidir
Temizleme
Bir eşyadan yabancı maddelerin (toprak,organik madde vb.)
uzaklaştırma işlemidir
Temizlik
Mekanik olarak, su ile birlikte
Deterjan veya enzimatik ürünlerin yardımı ile yapılır
*Temizleme işlemi yapılmadan
Dezenfeksiyon veya sterilizasyon etkili olmaz
Temizlik adımları
Nesnelerin su ile durulanması
Daha sonra deterjan eklenip
Ovularak yada fırçalanarak yıkanması
Ilık su ile durulanması
Sterilizasyon ya da dezenfeksiyondan önce
Kurutulması
*Kuru ortamda mikroorganizma üremesi azalır
DİKKAT!!!
Sterilizasyonsuz temizlik
yapılabilir...
ASLA temizlik yapılmadan sterilizasyon yapılamaz
Antisepsi ve asepsi
Antisepsi
Deri veya canlı dokulardaki mo.’ların kimyasal ajanlarla
arındırılması işlemi
Asepsi
Canlı dokuda hastalandırıcı mo.’ların bulunmaması
*Yanlış olarak aseptik ameliyathane denmekte
Tanımlar
Germisid
Mikroorganizmaları öldüren kimyasal ajanlar
Germisid etki irreversibil
Bakterisid
Bakteri öldüren
Sporosit
Bakteri sporlarını öldüren
Fungusit
Mantar öldürücü
Virüsit
Virüs öldürücü etki anlamına gelir
Tanımlar 2
Mikrobiyostatik etki
Mikropların üremesini önleyen etkiye denir
Mikrobiyostatik etki geri dönücüdür
Bakteriyostatik etki
Bakterilerin üremesini durdurucu etki
Fungustatik
Mantarların üremesini durduran etki
Sterilizasyon yöntemleri
I. ISI İLE
STERİLİZASYON
NEMLİ ISI
Buhar ile
Basınçlı buhar ile (Otoklav)
Basınçsız buhar (Koch kazanı)
Sıcak su
Kaynatma
Tindalizasyon
KURU ISI
Alevden geçirme ve yakma
Kuru sıcak hava (Pastör fırını)
UHT
Süt ve meyva suları
Sterilizasyon yöntemleri
I. ISI İLE STERİLİZASYON
Nemli ısı
Buhar ile
Basınçlı buhar (Otoklav)
134 0C; 3-4 dak.
121 0C; 15-20 dak.
115 0C; 30 dak.
Basınçsız buhar (Koch kazanı)
100 0C
30 dk.
Sıcak su
Kaynatma
Tindalizasyon
Üç gün üst üste; 58-60 0C’de 1 saat veya 100 0C’de
3 gün ½ saat
Sterilizasyon yöntemleri
I. ISI İLE STERİLİZASYON
KURU ISI
Alevden geçirme ve yakma
Pastör fırını (Kuru sıcak hava)
180 0C ½
saat
170 0C 1
saat
160 0C
2 saat
121 0C
16 saat
Sterilizasyon yöntemleri
KİMYASAL YÖNTEM (Kimyasallar ile)
Gaz
Etilen oksit
Beta-propiolakton
Likid
Glutaraldehid, Formaldehid
ClO2
Perasetik asit
Hidrojen peroksit
Diğer
Timol
Sterilizasyon yöntemleri
SÜZME
Filtreler
Berkefeld, (sıkıştırılmış diatome toprağı)
Pasteur, Chamberland (sırsız porselen)
Seitz (asbest)
Cam tozu, cam lif
IŞIN
UV (250-260 nm dalga boyu)
Gama
X ışınlar
UHT
135-140 0C’de 1kaç sn.
Isı ile sterilizasyon
İlk tercih edilecek en etkili yöntemdir
Mo.’ların enzim ve proteinlerini denatüre eder
Reaksiyon irreversibldir
Kolay, ucuz
Toksik olmayan
Güvenilir ve en az uygulama hatası veren yöntemdir
STERİLİZASYONA HAZIRLIK
Sterilizasyona tabi tutulacak eşya, alet ve malzemeler
Cam malzeme, besiyeri, ameliyat giysileri, pansuman takımları,
ameliyat cihazları vb.
Ön yıkama
Temizlik yapılır
Kurutulur
Sonra uygun şekilde ambalajlanır
Sterilitenin kontrolü
Mekanik kontrol
Otoklavın yazıcısının kaydettiği
Zaman ve ısı grafikleri
Kimyasal indikatörler
Genellikle bant ve stripler kullanılır
Zaman, ısı ve neme bağlı renk değişikliğine uğrayan
kimyasallar emdirilir
Biyolojik testler ile (Bakteri sporları)
Sterilizasyonun gerçek etkinliğini gösterir
Bakteri sporu içeren tüp ya da stripler kullanılır
Buhar otoklavı için B.stearothermophilus
Pastör fırını B.subtilis
Etilen Oksit otoklavı için B.subtilis
Gama ışını steril.için
B.pumilus
Dezenfeksiyon yöntemleri
FİZİKSEL YÖNTEMLER
ISI
Nemli
Sıcak su (kaynatma)
Klasik pastörizasyon
65 0C’de ½ saat
KİMYASAL YÖNTEMLER
Dezenfeksiyon ve antisepsiyi etkileyen faktörler
Mikroorganizma ile ilgili faktörler
Mo.’nın türü, yapısı, miktarı, üreme fazı
Evrim dönemi (sporlar daha dirençli)
Dezenfeksiyon ve antisepsiyi etkileyen faktörler 2
II. Kimyasal
maddelerle ilgili faktörler
Yoğunluğu, pH’sı
Etki süresi
Örnek; %70 alkolde Tbc.~ 30 dak.’da ölür
Isı
Örnek; Her 10 derece artış dezenfektan etkisini 2 kat artırır
(fenolde 5-8 kat artar)
Ağır metallerin oligodinamik etkisi
Au, Cu ve Ag gibi ağır metaller beraberindeki mo.’lara
öldürücü ya da üremeyi durdurucu etkileri var
Kapı tokmaklarının pirinçten yapılması bu nedenledir (bu
etki ortama metal iyonlarının yayılması ile olmakta)
Dezenfeksiyon ve antisepsiyi etkileyen faktörler 3
Ortamın ozmotik basıncının yüksek olması
Mikroorganizmanın suyu azalır ve direnç artar
Mo.’ların bulunduğu ortamda bunları çevreleyen ve
dezenfeksiyon maddesini etkisiz hale getiren organik maddeler
Ortamda serum, kan, irin, mukus, doku artığı, dışkı vs.
Bu maddeler dezenfektanın mo. ile direkt temasını
engeller ve kimyasal yapısını bozabilir
Böylece dezenfektanın etkisi azalır
Dezenfeksiyon ve antisepsiyi etkileyen faktörler 4
Bazı hallerde mo. dezenfektanla muamele edilip öldürüldükten
sonra bile
Özgül etkisizleştirici kimyasallar ile mo. yeniden
canlandırılabilir
Örneğin;
S.aureus 72 saat süblime ile muamele edilip, öldürülür
H2S ile muamele edilirse
yeniden üreyebilir
Aynı şekilde
Fenolün etkisi, FeCl3 ile
Hipokloritin ise, Na
tiyosülfat ile kaldırılabilir
İdeal bir antiseptikte aranan özellikler
Antiseptiğin
Bakterisit etkisi yüksek olmalı (bakteri, protozoon ve
virüslere etkili)
Kolay bozulmamalı
Suda kolay çözünmeli
Zararlı ürün açığa çıkmamalı
Etkisi kalıcı olmalı
Süspansiyon ise homojen olmalı
İdeal bir antiseptikte aranan özellikler 2
Tüm bu bilgilere ek olarak
İnsan ve hayvanlar için az toksik olmalı
Eşyaları bozmamalı, üzerinde leke bırakmamalı
Karıştırıldığı maddeye iyi nüfuz etmeli, içindeki tüm
mikropları öldürmeli
Hoş kokulu veya kokusuz olmalı
Ucuz olmalı
Taşınması ve uygulaması güvenli olmalı
Mikroorganizmaların dezenfektanlara karşı direnci!
(Yüksekten
aza doğru)
Prionlar
Bakteri sporları
Mikobakteriler (tbc. basili)
Zarfsız virüsler
Mantarlar
Vejetatif bakteriler
Zarflı virüsler
Dezenfektan kullanımında dikkat edilecek ilkeler 1
Hazırlanan dezenfektan kullanıma bağlı olarak miktarı
azaldıkça
Üzerine ilave yapılmamalı
Dezenfektanın saklandıkları kapların kapakları
metal veya plastik olmalı
*Mantar kapaklarda mikroorganizma ürediği için önerilmez
Dezenfektan kullanımında dikkat edilecek ilkeler 2
Hazırlanan dezenfektan
güneş ışığından korunmalı ve havayla uzun süre temas
etmemelidir
Dezenfektanları günlük temizlikte kullanmak
Mikroorganizmalarda dirence neden olacağı için zararlıdır
Dezenfektan ve Antiseptik Maddelerin mo.’lar Üzerine Etki
Mekanizması
Bu maddeler mo.ları çeşitli mekanizmalarla etkiler, Şöyleki;
Hücre zarına etki edenler
Deterjanlar (4’lü amonyum bileşikleri)
Anyonik deterjanlar (Sabunlar)
Katyonik deterjanlar (Zefiran, zefirol)
İyonik olmayan deterjanlar (Poliesterler, poligliserolesterler)
Fenol ve bileşikleri
Organik eriticiler (Alkol, kloroform, eter, toluen)
Dezenfektan ve Antiseptik Maddelerin mo.’lar Üzerine Etki
Mekanizması
II. Mo.ların
proteinlerini denatüre ederek etki
gösterenler
Asitler
Sülfürik asit, hidroklorik asit
Alkaliler
Sodyum hidroksit, potasyum hidroksit
Alkol, aseton ve diğer organik eriticiler
Dezenfektan ve Antiseptik Maddelerin mo.’lar Üzerine Etki
Mekanizması
III. Mikroorganizmaların
enzim işlevlerini bozarak etki gösteren (dezenfektanlar)
Ağır metal ve tuzları
Tuzlar
Oksidanlar (H2O2, KMnO4,
O3)
Halojenler
Kireç, sönmüş kireç ve kireç sütü
Alkilen maddeler
IV. Mikroorganizmaların
nükleik asitlerine etkili olanlar
Boyalar (Kristal viyole, Metilen mavisi gibi bazik
boyalar, Malaşit yeşili…)
Dezenfektan ve antiseptik maddelerin sınıflandırılması
Anorganik bileşikler
Asitler ve alkaliler
Ağır metaller ve tuzlar
Oksidan maddeler
Klor
İyot
Hidrojen peroksit
Kireçli bileşikler
Dezenfektan ve antiseptik maddelerin sınıflandırılması 2
Organik bileşikler
Organik metal bileşikleri
Fenol ve fenol bileşikleri
Deterjanlar
Katyonik
Anyonik
Noniyonik
Organik çözücüler
Alkilen maddeler
Formaldehit
Gluteraldehit
Etilen oksit
Beta-propiyolakton
Boyalar
Taşıdıkları risk açısından hasta bakım araç ve gereçleri 1
Kritik malzemeler
Kan ile temas edenler
Yumuşak ve sert dokuya giren aletlerdir
Örnek; Enjektör, bisturi, makas, kanal içerisinde kan ile
temas eden bütün kanal aletleri
Her kullanım sonrası otoklav veya
Kuru-sıcak hava yöntemi ile sterilizasyon
Taşıdıkları risk açısından hasta bakım araç ve gereçleri 2
Yarı kritik malzemeler
Kan ile temas etmeyen, ancak tükürükle, vücut sıvılarına,
yumuşak ve sert dokuya temas eden aletlerdir
Örnek; Aeratör, angl-druva, frezler, devital kanal
tedavisinde kullanılan kanal aletleri vb.
71-75 0C de 30 dk. dezenfeksiyon
Bozulabilmeleri ve yüksek seviyede sterilizasyona gerek
göstermemeleri nedeniyle
Aletin kullanım kılavuzundaki uyarılar dikkatle
alınmalıdır
Taşıdıkları risk açısından hasta bakım araç ve gereçleri 3
Kritik olmayan malzemeler
Kan, diğer vücut sıvıları ve dokularına temas etmeyen
aletlerdir
Bu tip aletler mukoza ve dişe temas etmezler
Örnek; Röntgen tüpü, amalgamatör cihazı, hasta koltuğu
vs.
Düşük seviyeli dezenfeksiyon gerektirir
Su ve deterjanla yapılan temizlik sonrası, düşük seviyeli
dezenfektanla < 10 dakika temas
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
1. Anamnez
Hastadan doğru anamnez alınması önemlidir
Özellikle immün yetmezlikli hastanın belirlenmesi
yönünden yararlıdır
Daha önce geçirilmiş hastalık hakkında bilgi edinilir
Evrensel infeksiyon kontrolunun ilkesi
Her hasta, diş hekimi ve yardımcıları veya diğer hastalar
için
İnfeksiyon hastası olarak kabul
edilmelidir
Kan ve kan ürünleri ile uğraşan
Cerrahlar, diş hekimleri, jinekologlar ve bunların
yardımcı personeli daha fazla infeksiyon riski altındadır
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
2. Aletlerin temizlenmesi
Alet sterilizasyonunda ilk aşama
Aletlerin temizliği gerekir
Kullanılan aletlerin üzerindeki artıkların kurumaması
için içinde
Deterjan bulunan bir kaba atılmalı
Ya da dezenfektan kullanılmalıdır
Günümüzde bu işlem
Ultrasonik temizleyicilerde yapılmaktadır
Temizlik sırasında kalın bulaşık eldiveni kullanılmalı
Keskin aletlerle yaralanmadan kaçınılmalıdır
Daha sonra tüm aletler ve malzeme paketlenmelidir
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
3. Aletlerin steril edilmesi
Alet sterilizasyonunda en güvenilir sterilizasyon yöntemi
Basınçlı buharla (otoklav) sterilizasyonudur
Diş hekimliği aletlerinin dezenfektanlarla
Rutin sterilizasyonu uygun değildir
Bu yöntem güvenilir olmadığı gibi kullanılabilecek
kimyasalların
Çoğunluğu da toksik ve aşındırıcıdır
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
4. Tek kullanımlık alet ve malzemeler
Günümüzde
Tek kullanımlık aletler ve malzemeler
Yaygın olarak kullanılmaktadır
Bunlar kesinlikle yeniden kullanılmamalıdır
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
5. Yüzeylerin dekontaminasyonu
Hasta tedavisi sırasında diş ünitinin yüzeyleri
Tükürük ve kanla kontamine olur
Bu kontaminasyon iki yolla önlenebilir
Birincisi; yüzeylerin tek kullanımlık örtülerle
örtülmesidir
Bu örtüler her hastadan sonra değiştirilmelidir
İkinci yol ise; her hasta arasında uygun bir
dezenfektanla
Yüzeylerin temizlenmesidir
Yüzey temizliğinde
Sprey dezenfektan kullanımı uygundur
Her günün sonunda tüm yüzeyler
Uygun bir deterjanla temizlenmelidir
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
6. Koruyucu giyim
Diş hekimi ve yardımcıları mutlaka
Önlük giymeli ve
Eldiven, maske, gözlük ya da siperlik kullanmalıdır
Hastaya da
Hasta önlüğü ve gerektiğinde gözlük takılmalıdır
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
7. Yaralanmadan kaçınma
Hepatit B, C virusları ve HIV’in bulaşması
Özellikle iğne batması ya da keskin aletlerle yaralanma
sonrası görülür
Diş hekimliği eğitiminde
Hem diş hekimi ve hem de yardımcılarına
Özellikle kendilerini yaralamadan
Çalışma teknikleri öğretilmelidir
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
8. Aşılanma
Diş hekimliği çalışanları
Hepatit B’ye karşı aşılanmalıdır
Tüberküloz, tetanoz, poliomiyelit aşıları da yapılmalıdır
Hamile olabilecek kadın çalışanların
Özellikle kızamıkçık virüsüne karşı bağışık olmaları önemlidir
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
9. Etkili aspirasyon ve ventilasyon
Çalışırken mikroorganizma sayısının ya da
Aerosol oluşumunun azaltılması sağlanmalıdır
İşlem öncesi ve sırasında hastanın ağızı
Su ile ya da bir ağız gargarası ile çalkalatılmalı
Yüksek volümlü aspiratör kullanılmalı
Aspirasyon donanımı
Uygun şekilde temizlenerek dezenfekte edilmelidir
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
10. İnfekte atıklar
Tüm kontamine atıklar
İnfekte atık torbalarında biriktirilmeli
Bölgesel olarak uygun düzenlemelere göre atılmalı
İğne ve enjektörler
Yaralanmayı önleyen kaplara atılmalıdır
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
11. Protez laboratuvarına gidecek malzemenin dezenfeksiyonu
Ölçüler ve protezler
Tükürükle ve bazen görülebilir kanla kontaminedir
Bu malzemeler hasta ağızından çıkarıldıktan sonra sudan
geçirilmeli
Hipoklorit vb.uygun bir dezenfektan uygulanmalıdır
Diş hekimliğinde İnfeksiyon kontrol işlemleri
12. Eğitim
Diş hekiminin yardımcıları
İnfeksiyon
kontrolünün asıl uygulayıcıları olarak
düzenli olarak eğitilmelidir
Ellerin yıkanması
Eldiven giymeden önce ve çıkardıktan sonra eller
yıkanmalı
El yıkama tekniği öğrencilikte öğretilmelidir
Eller yıkanırken ve eldivenli iken
Yüzükler bilezikler ve saat çıkarılmalıdır
Sensörlü musluklar ve sıvı sabun yeğlemelidir
Eller kağıt havlu ile kurulanmalı
Ellerde kesik, sıyrık şeklindeki yaralar
Su geçirmez bantla kapatılmalıdır